Ο ΘΕΣΜΟΣ ΤΩΝ ΒΟΥΛΕΥΤΩΝ ΕΠΙΚΡΑΤΕΙΑΣ

Οἱ Βουλευτὲς Ἐπικρατείας ὡς ἐν δυνάμει θεσμὸς πρωτοεμφανίσθηκαν τὸ 1963, καὶ δὴ στὸ σχέδιο ἀναθεωρήσεως τοῦ Συντάγματος 1952 ποὺ ἐκκίνησε, χωρὶς νὰ προλάβει νὰ ὁλοκληρώσει, ἡ τότε Κυβέρνηση Κωνσταντίνου Καραμανλῆ, τὸ ὁποῖο ἔμεινε γνωστὸ ὡς "βαθεῖα τομὴ". Ἀνέφερε σχετικῶς ἡ πρόταση ἀναθεωρήσεως τῶν 26 βουλευτῶν-ὑπουργῶν τῆς 21/2/1963:

"[Ἀναθεώρησις τ]ῆς περὶ ἐκλογῆς βουλευτῶν διατάξεως τοῦ ἄρθρου 66 ἵνα καταστῇ δυνατὴ ἡ ἀνάδειξις περιωρισμένου ποσοστοῦ βουλευτῶν, βάσει τῆς ἐκλογικῆς δυνάμεως τῶν κομμάτων, ἐξ ἰδιαιτέρων καταλόγων ὑποψηφίων, πρὸς διεύρυνσιν τοῦ κύκλου τῶν εἰσερχομένων εἰς τὴν Βουλὴν προσώπων"

(ἡ ἔμφαση δικὴ μας)

Σημαντικὸ ἐν προκειμένῳ τὸ σχετικὸ "Σχέδιον Ἀναθεωρήσεως τοῦ Συντάγματος" ποὺ ἔδωσε στὴ δημοσιότητα το 1993 ὁ καθηγητὴς Κ. Λ. Γεωργόπουλος (ἐκδ. Ἀντ. Ν. Σάκκουλα, 1993) καὶ δὴ τὸ κάτωθι:

“Εἰς τὸ ἄρθρον [66] παρεντίθεται νέα παράγραφος 2 παρέχουσα τὴν δυνατότητα ἀναδείξεως ὡρισμένων βουλευτῶν, θεωρουμένων ὡς βασικῶν στελεχῶν τῶν κομμάτων εἰς ἅ ἀνήκουν, ἀνεξαρτήτως τοῦ ἀριθμοῦ ψήφων, τοὺς ὁποίους προσωπικῶς ἔλαβον. Αἱ λεπτομέρειαι τῆς ἐκλογῆς καθορισθήσονται διὰ νόμου, τοῦ ὁποίου ὅμως ἡ ἔκδοσις δὲν προβλέπεται ὡς ὑποχρεωτική.

(ἡ ἔμφαση δικὴ μας)

Συνεπῶς, ἡ ἐν τῷ βάθει ratio τῆς διατάξεως, κατὰ τὸ τότε ἀπόρρητο σχέδιο ποὺ ἔδωσε στὴ δημοσιότητα 30 χρόνια μετὰ (1963-1993) ὁ καθηγητὴς Γεωργόπουλος, ἤταν ἡ προστασία ὁρισμένων βασικῶν κομματικῶν στελεχῶν ἀπὸ τὴ σταυροδοσία, ὁ δὲ θεσμὸς ἐθεωρεῖτο ὡς δυνητικὸς/προαιρετικὸς.

Χρειάστηκε νὰ παρέλθουν 22 ἔτη και μὲ τὴν διάταξη τοῦ ἄρθρου 54, παρ. 3 τοῦ Συντάγματος (διάταξη, ἡ ὁποία παραμένει ἀπαράλλακτη ἀπὸ τὴν εἰσαγωγὴ τοῦ νέου Συντάγματος το 1975 καὶ ἐντεῦθεν), να προβλεφθεῖ ὅτι “μέρος τῆς Βουλῆς, οὐχὶ μεῖζον τοῦ ἑνὸς εἰκοστοῦ τοῦ ὅλου ἀριθμοῦ τῶν βουλευτῶν, δύναται νὰ ἐκλέγεται ἑνιαίως καθ’ ἅπασαν τὴν Ἐπικράτειαν, ἐν συναρτήσει πρὸς τὴν συνολικὴν ἐν τῇ Ἐπικρατείᾳ ἐκλογικὴν δύναμιν ἑκάστου κόμματος, ὡς νόμος ὁρίζει.” 

Σημειωτέον ὅτι ἡ διάταξη τοῦ Συντάγματος διαφέρει ἐκείνης τοῦ Κυβερνητικοῦ Σχεδίου Συντάγματος τῆς 23/12/1974 (βλ. ἀντὶ πολλῶν φῦλλο 24/12/1974 ἐφημερίδας “Mακεδονία”, σελ. 6 επ.), τό ὁποῖο στὸ ἄρθρον 54ον, παρ. 3, εδ. α’ αὐτοῦ προέβλεπε ὅτι “[μ]έρος τῆς Βουλῆς, οὐχὶν ἔλασσον τῶν δέκα, οὐδὲ μεῖζον τῶν εἴκοσι βουλευτῶν, δύναται νὰ ἐκλέγεται ἑνιαίως καθ’ ἅπασαν τὴν Ἐπικράτειαν, ὡς νόμος θέλει ὁρίσει, συναρτήσει πρὸς τὴν συνολικὴν ἐν τῇ Ἐπικρατείᾳ ἐκλογικὴν δύναμιν ἑκάστου κόμματος”. Οἱ ἀλλαγὲς δηλαδή, οἱ ὁποίες ἐπισυνέβησαν μεταξύ τῆς δημοσιεύσεως τοῦ Κυβερνητικοῦ Σχεδίου Συντάγματος στὶς 23/12/1974 καὶ τῆς τελικῶς ψηφισθεῖσης διατάξεως τοῦ Συντάγματος συνίστανται στὰ ἐξῆς:

1) Ἀφαιρέθηκε ἡ πρόβλεψη περὶ ἐλαχίστου ἀριθμοῦ βουλευτῶν Ἐπικρατείας (10 στὸ Κυβερνητικὸ Σχέδιο), ὅπερ σημαίνει ὅτι με ἁπλὴ νομοθετική ῥύθμιση δύναται ὁ θεσμὸς νὰ καταργηθῇ (πρβλ. και "δύναται") ἤ νὰ ἀπισχνασθῇ διὰ τοῦ περιορισμοῦ του σὲ λ.χ. 2-3 βουλευτὲς και 

2) Τὸ ἀνώτατο ὅριο περιορίσθηκε στὸ 1/20 τοῦ ὅλου ἀριθμοῦ τῶν βουλευτῶν, δηλ. στοὺς 15 σὲ Βουλὴ 300 βουλευτῶν, ἐνῶ μὲ τὸ ἀρχικὸ σχέδιο τὸ ἀνώτατο ὅριο ἦταν 20 βουλευτὲς. 

Οὐσιαστικὰ δηλ. ἡ συνταγματικὴ θέσμιση τῶν βουλευτῶν Ἐπικρατείας, ὄπως τελικῶς ἔγινε, πέραν τοῦ κύρους καὶ τῆς διαχρονικῆς φύσεως ποὺ τοὺς προσέδωσε ἡ συνταγματικὴ περιωπὴ ποὺ περιεβλήθησαν, ἀπὸ πρακτικῆς σκοπιᾶς μᾶλλον λειτουργεῖ ὡς δικλείδα ἀσφαλείας ἀπέναντι στην τυχὸν θέσπιση ἁπλῆς ἐκλογικῆς νομοθεσίας ποὺ θὰ αὔξανε ὑπέρμετρα τὸν ἀριθμὸ τῶν βουλευτῶν ποὺ δὲν θὰ ἐκλέγονταν ἀπὸ ἐκλογικὲς περιφέρειες (φαντασθεῖτε π.χ. 100 βουλευτὲς Ἐπικρατεἰας και 200 βουλευτὲς ἀπὸ ἐκλογικὲς περιφέρειες - μιὰ τέτοια νομοθεσία θα ἦταν ἀντισυνταγματική), ἀκολουθῶντας δὲ τὸ πνεῦμα τῆς βαθείας τομῆς, τόσον ὁρίζοντάς τον ὡς δυνητικὸ ὅσον καὶ μὴ καθορίζοντας ἐλάχιστο ἀριθμὸ βουλευτῶν τὸν καθιστᾷ προαιρετικὸ.

Ἐνδιαφέρον παρουσιάζει πὼς νομοθετικὴ ρύθμιση μη-συνταγματικῆς περιωπῆς περὶ Βουλευτῶν Ἐπικρατείας ἴσχυε ἤδη πρὸ τῆς εἰσαγωγῆς τοῦ νέου Συντάγματος τοῦ 1975, εἶχε εἰσαχθεῖ δὲ, γιὰ πρώτη φορὰ στήν Ἑλληνικὴ ἔννομη τάξη διὰ τῆς διατάξεως τοῦ ἄρθρου 2 του Ν.Δ. 65/1974 (ΦΕΚ Α’ 263/25.9.1974) τῆς Κυβερνήσεως Ἐθνικῆς Ἐνότητας τοῦ Κωνσταντίνου Καραμανλῆ “Περὶ τροποποιήσεως καὶ συμπληρώσεως τοῦ ὑπ. ἀριθ. 592/1963 Β. Δ/τος “περὶ κωδικοποιήσεως τῶν ἰσχυουσῶν διατάξεων τῆς Νομοθεσίας περὶ ἐκλογῆς βουλευτῶν””,  ἡ ὁποία τροποποίησε τὴν προϊσχύουσα, λιτή διάταξη τοῦ ἄρθρου 2 παρ. 1 τοῦ κωδικοποιοῦντος τὴν νομοθεσία περὶ ἐκλογῆς βουλευτῶν Β.Δ. 592/1963 συμφώνως πρὸς τὴν ὁποία Ὁ ἀριθμὸς τῶν βουλευτικῶν ἑδρῶν καθ’ ἅπασαν τὴν Ἐπικράτειαν ὁρίζεται εἰς τριακοσίας”.

Κάνοντας ἐδῶ μιὰ παρέκβαση, σημειώνουμε ὅτι ἁπλῆ διάταξη νόμου περὶ 300 τὸν ἀριθμὸ βουλευτῶν εἰσήχθη γιὰ πρώτη φορά μὲ τὸ Β.Δ. τῆς 14/1/1956, λίγους μόλις μῆνες μετὰ τὸν διορισμὸ τοῦ Κωνσταντίνου Καραμανλῆ στὴν πρωθυπουργία ἅμα τῷ θανάτῳ τοῦ Στρατάρχη Παπάγου στὶς 5/10/1955 (τὸ ἄρθρο 68 τοῦ Συντάγματος τοῦ 1952 ποὺ ἦταν τότε ἐν ἰσχὐι προέβλεπε 150-300 βουλευτές, σε ἀντίθεση πρὸς τὸ προϊσχύσαν Σύνταγμα τοῦ 1927 ποὺ προέβλεπε, στὸ ἄρθρο 36 αὐτοῦ, 200-250 βουλευτὲς). 

Μὲ τὴν διάταξη τοῦ ὡς ἄνω Ν.Δ. 65/1974 “Ὁ ἀριθμὸς τῶν βουλευτῶν καθ’ ἅπασαν τὴν Ἐπικράτειαν ὁρίζεται εἰς τριακοσίους. Ἐκ τούτων οἱ διακόσιοι ὀγδοήκοντα ὀκτὼ (288) ἐκλέγονται εἰς τὰς ἐκλογικὰς περιφερείας εἰς ἅς αἱ ἀντίστοιχοι βουλευτικαὶ ἕδραι κατανέμονται [...], οἱ δὲ ὑπόλοιποι δώδεκα (12) ἐκλέγονται ἑνιαίως εἰς ὁλόκληρον τὴν ἐπικράτειαν [...]”. Οἱ ἐκλογὲς τῆς 17ης Νοεμβρίου 1974 διεξήχθησαν μ' αὐτὴ τὴν διάταξη δηλ. μὲ τὸν θεσμὸ τῶν βουλευτῶν Ἐπικρατείας νὰ μὴν ἔχει λάβει ἀκόμα συνταγματικὴ περιωπὴ.

Ἡ διάταξη αὐτὴ ἴσχυσε μ’ αὐτὴν ἀκριβῶς τὴν μορφὴ (ἐξαιρέσει τῆς “μεταγλωττίσεως” στὴ δημοτικὴ κατὰ τὴν δεκαετία τοῦ 1980, ἡ ὁποία ὅμως δὲν ἀναιρεῖ τὴν, έν ἀμφιβολίᾳ, ὑπερίσχυση τοῦ ἀρχικοῦ κειμένου), ἐπὶ 45 ἕτη καὶ 18 συναπτὲς ἐκλογικὲς ἀναμετρήσεις, μέχρι τὴν εἰσαγωγή τοῦ 4648/2019 ποὺ ἀνεβάζει τὸν ἀριθμὸ τῶν βουλευτῶν ἐπικρατείας σὲ 15, δηλ. στὸν μέγιστο συνταγματικῶς ἐπιτρεπτὸ ἀριθμὸ τους (“Ο αριθμός των βουλευτών για όλη την Επικράτεια ορίζεται σε τριακόσιους (300). Από αυτούς οι διακόσιοι ογδόντα πέντε (285) εκλέγονται στις εκλογικές περιφέρειες στις οποίες οι αντίστοιχες βουλευτικές έδρες κατανέμονται [...]. Οι υπόλοιποι δεκαπέντε (15) εκλέγονται ενιαίως σε ολόκληρη την Επικράτεια [...]”).